Giriş: kaynakların sınırlılığı ve seçimlerin sonuçları üzerine bir ekonomist perspektifi
Ekonomi teorisi bize sürekli olarak bir gerçeği hatırlatır: kaynaklar sınırlıdır, talepler ise her zaman artma eğilimindedir. Bu çerçevede, bir ekonomist olarak dikkatle izlenmesi gereken konulardan biri de bir düzenlemenin – örneğin maaşlarda veya emekli aylıklarında yapılan iyileştirmenin – kimin için, ne zaman, ne ölçüde uygulandığıdır. Bu yazıda ele alacağımız İntibak Zammı kavramı, tam da bu açıdan önemli bir örnek teşkil ediyor: kaynakları ve bütçe dengesini gözetmek zorunda olan bir kamu sistemi içinde, farklı dönemlerde emekli olmuş vatandaşlar arasında oluşan gelir eşitsizliklerini nasıl düzeltiriz? Seçimlerimiz – kimin kapsandığı, ne kadar artırıldığı – hem bireysel kararları hem toplumsal refahı derinden etkiler.
—
İntibak Zammı Nedir, Kimleri Kapsıyor?
İntibak zammı, Türk sosyal güvenlik sisteminde emekli aylıkları arasında aynı prim gün sayısına ve kazanca sahip olmalarına rağmen farklı dönemlerde emekli olunduğu için ortaya çıkan maaş farklarını düzeltmeyi amaçlayan düzenlemelerdir. [1] Bu bağlamda şu noktalar öne çıkıyor:
Kapsam ve muhataplar
– Öncelikle, 2000 yılı öncesi ve sonrası emeklilik sistemleri arasındaki farklı maaşlandırma uygulamaları önemli bir temel oluşturuyor. 2000 yılı sonrası emekli olanlar, aynı prim gün sayısı ve kazançla çalışmış olsalar dahi, 2000 yılı öncesi emekli olanlara kıyasla daha düşük aylık alma eğilimindeler. [2]
– Güncel kaynaklar, intibak düzenlemesinin özellikle 2000 yılı ve sonrası emekli olmuş vatandaşları, ve ayrıca kamu çalışanlarını da kapsayabileceğini gösteriyor. [3]
– Resmî bir kanun çıkışı henüz kesinleşmemiş olmakla birlikte, düzenlemenin tüm Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Bağ‑Kur ve Emekli Sandığı emeklilerini kapsayabileceği yönünde beklentiler var. [3]
Neden gereklidir?
– Ekonomik adalet açısından, “aynı prim gün sayısı + aynı kazanç + farklı emeklilik dönemi” gibi üçlü bir eşitlik olmasına rağmen maaş farklılıklarının bulunması sistemsel bir sorundur. İntibak zammı bu eşitsizliği gidermeyi hedefler. [1]
– Ayrıca, enflasyon, yaşam maliyeti artışı ve sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilirliği gibi makroekonomik parametreler, sistemin eşitlik ve etkinlik açısından yeniden düzenlenmesini daha da gerekli kılmaktadır.
—
Piyasa Dinamikleri, Bireysel Kararlar ve Toplumsal Refah Açısından İntibak
Piyasa dinamikleri ve kamu bütçesi
Piyasa dinamikleri bağlamında bakıldığında, kamu maliyesi ve sosyal güvenlik sistemleri birer “kamu malı” ya da “sosyal sigorta sistemi” olarak değerlendirilir. Bu sistemde yapılacak bir intibak düzenlemesi şu yönlerden değerlendirilebilir:
– Maliyet etkisi: Eğer geniş kapsamlı bir intibak zammı yapılırsa, devletin sosyal güvenlik bütçesi üzerindeki yük artar. Bu artışın vergiler, borçlanma veya başka sosyal harcamaların kısmıyla finanse edilmesi gerekebilir. Kaynakların sınırlı olması nedeniyle burada yapılacak seçimler önemlidir.
– Enflasyon baskısı: Emekli maaşlarının artması tüketimi artırabilir, bu da kısa vadede enflasyonist baskılar yaratabilir. Bu durumda, piyasa genelinde fiyatlar yükselirse, maaş artışının reel etkisi gölgede kalabilir.
– İş gücü piyasası etkisi: Emekli aylıklarında iyileştirme yapılması, piyasa içinde çalışanların ve işverenlerin beklentilerini değiştirebilir. Örneğin, gelecekteki emeklilik kararlarını etkileyebilir; erken emeklilik eğilimini artırabilir ya da tam tersi olarak istihdamı olumlu etkileyebilir.
Bireysel kararlar
Bireyler açısından intibak zammı şu şekilde değerlendirilebilir:
– Emeklilik dönemi tercihleri: Emeklilik için yapılan prim ödeme gün sayısı ve yıllar boyunca katkı miktarının fark ettirdiği bir sisteme, intibakın girmesi “aynı gün sayısıyla emekli olsam bile maaşım daha düşük olabilirdi” şikâyetini azaltabilir. Bu da bireyin emeklilik kararlarını yeniden düşünmesine yol açabilir.
– Tasarruf ve yatırım davranışları: Eğer bireyler önceden “emekli olduğumda maaş farkı olacak” algısına sahipse, daha fazla tasarruf yapma eğiliminde olabilir. İntibak düzenlemesi beklentisi, bu davranışı değiştirebilir; daha güvenli bir emeklilik beklentisi tasarruf oranlarını düşürebilir.
– Tüketim tercihleri: Emekli maaşındaki artış beklentisi, emeklilerin tüketim davranışlarını ve harcama profillerini etkileyebilir. Bu da ekonomi genelinde talep yönlü etkiler yaratabilir.
Toplumsal refah ve eşitsizlik
Toplumsal refah açısından intibak zammı çok önemli bir işlevi yerine getirir:
– Gelir adaleti: Aynı prim gün sayısı ve kazançla çalışmış olduğu halde farklı tarihlerde emekli olanlar arasında oluşan maaş farkı, adalet algısını zedeler. Bu tür bir düzenleme adalet yönünü kuvvetlendirir.
– Ekonomik dışsallıklar: Emekli kesimin düşük maaş alması, daha düşük tüketim harcamalarına, daha yüksek sosyal destek ihtiyaçlarına ve hatta sağlık harcamalarında sıkıntılara yol açabilir. İntibak sayesinde bu tür dışsallıkların olumsuz yönleri azaltılabilir.
– Sürdürülebilirlik: Sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilir olması için emekliler arasında büyük farklılıkların olmaması toplumsal bağlılığı ve sistemin güvenini artırır. Bu da uzun vadede refahı korur.
—
Geleceğe Yönelik Ekonomik Senaryolar ve Düşündürülmesi Gerekenler
Senaryo 1: Düzenleme hızlı ve kapsamlı biçimde çıkar
Eğer intibak zammı düzenlemesi yakında yürürlüğe girerse ve kapsama geniş olursa (örneğin 2000 sonrası dönem emeklileri dahil), şu etkiler beklenebilir:
– Emekli maaşlarında görünür bir artış gerçekleşir; düşük gelirli emekliler alım gücünü kısmen geri kazanabilir.
– Tüketim talebi artabilir; bu durum kısa vadede ekonomik aktiviteyi artırabilir.
– Ancak kamu bütçesinde ek yük oluşabilir, bu da faiz oranlarını, kamu borcunu ve vergi politikasını etkileyebilir.
– Eğer düzenleme piyasa beklentileriyle uyumlu biçimde yapılmazsa, beklenen “eşitlik” sağlanırken “sürdürülebilirlik” yönünde riskler oluşabilir.
Senaryo 2: Düzenleme gecikir ya da kapsamı sınırlı olur
Düzenleme ya gecikir ya da sadece bir grup emekliyi kapsarsa:
– Eşitsizlik algısı artabilir; belirli gruplar “adaletsiz düzenleme” nedeniyle sosyal huzursuzluk hissedebilir.
– Emeklilerin alım gücü daha da eriyebilir çünkü enflasyon koşulları olumsuz olabilir. Bu durumda sosyal refah düzeyi düşebilir.
– Kamu sistemi üzerindeki baskı azalabilir; bütçe dengesi açısından daha “kontrollü” bir seçenek olabilir ama toplumsal maliyeti artabilir.
Ekonomistin notu: dikkat edilmesi gereken hususlar
– Bu tür bir düzenlemenin uygulama zamanlaması, kapsamı ve finansmanı çok kritik. Kaynak sınırlılığı göz önüne alındığında, “kimlerde öncelik” meselesi önem kazanır.
– Enflasyon beklentisi ve faiz oranları gibi makro değişkenler bu uygulamanın etkisini değiştirebilir. Örneğin, maaş artışı nominal olabilir ama enflasyonla birlikte reel bir kazanç yaratmayabilir.
– Sistem dışında kalan gruplar – örneğin 2000 yılı civarında emekli olmuş ama fark kapsamı dışında olanlar – “yarı mağdur” duruma düşebilir ve bu, politik olarak risk oluşturabilir.
– Uzun vadede sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği açısından, bu tür düzeltmelerin tek seferlik değil, sistematik biçimde yapılması gerekir. Aksi halde farklı emeklilik dönemleri arasında yeni eşitsizlikler oluşabilir.
—
Sonuç
İntibak zammı konusu, yalnızca bir maaş artışı meselesi değildir; kaynakların sınırlılığı, bireysel emeklilik planları, iş gücü piyasası dinamikleri ve toplumsal eşitlik gibi çok boyutlu ekonomik unsurları içinde barındırır. Kimin kapsandığı ve ne ölçüde fayda sağladığı, hem bireysel kararları hem de toplumsal refahı etkiler. Geleceğe bakarken, bu düzenlemenin hızlı ve adil biçimde hayata geçip geçmeyeceğini, aynı zamanda sistemin bütçe dengesini nasıl koruyacağını izlemek gerekecek. Daha da önemlisi: bu adımın ardından yeniden oluşabilecek eşitsizlikleri önceden düşünmek, bir ekonomistin vazgeçilmez görevidir.
—
Sources:
[1]: https://www.aksam.com.tr/ekonomi/emekliye-intibak-zammi-nedir-emekliye-intibak-zammi-kimleri-kapsiyor/haber-819743?utm_source=chatgpt.com “Emekliye intibak zammı nedir, kimleri kapsıyor? – Akşam”
[2]: https://sgkbilgisi.com/intibak-yasasi-son-durum/?utm_source=chatgpt.com “İntibak Yasası Son Durum Nedir, Torba Yasada Var mı? (2025)”
[3]: https://www.habergazetesi.com.tr/emekli-intibak-zammi-2024?utm_source=chatgpt.com “Emekli İntibak Zammı 2024 – habergazetesi.com.tr”